Een symfonie van aanraking toevoegen aan de Negende Symfonie van Beethoven

Het gezicht van een kind straalt van vreugde en zijn handjes met handschoenen volgen het licht. Ook dat is geluid. Toen het White Hands Chorus contact opnam met Canon in Japan, hadden ze nooit gedacht dat ze met heel de wereld in contact zouden komen en op podia in heel Europa zouden staan. Door de kracht van poëzie, muziek, fotografie en print zijn hun optredens nu een multidimensionale creatieve kracht die puur Kyosei is: samen leven en werken voor het algemeen belang.

En verrassend genoeg begint het verhaal 200 jaar geleden in het Kärntnertortheater in Wenen, waar Ludwig van Beethoven op het podium stond met veel te bewijzen. Hij had al tien jaar geen nieuw werk laten horen. De muzieksmaak in heel Europa was veranderd en de geruchten over zijn mentale staat waren als een lopend vuurtje verspreid. En tegen die tijd was hij zwaar slechthorend. Hij stond op het podium met een volledig orkest (en hetzelfde aantal zangers) toen hij zijn laatste werk uitvoerde waaraan hij zes jaar had gewerkt: de Negende Symfonie in d mineur, Op. 125. Het was een experimenteel stuk voor die tijd.

Maar tegen de tijd dat de symfonie zijn climax bereikte, met het fenomenale An die Freude (gebaseerd op een gedicht van Friedrich Schiller), liet het joelende publiek hun goedkeuring horen. Maar Beethoven hoorde het niet. Contralto Caroline Unger liep uiteindelijk naar hem toe en draaide hem heel voorzichtig, zodat hij het applaus van het publiek kon zien en in ontvangst kon nemen. Tweehonderd jaar later wordt An die Freude natuurlijk beschouwd als een meesterwerk dat overal ter wereld geliefd is. Het jubileum van deze angstaanjagende première wordt in Wenen op een aantal spannende en nieuwe manieren gevierd. Met onder andere het Japanse White Hands Chorus: hun geluk kon niet op toen ze aan dit evenement mochten deelnemen met hun eigen optreden en tentoonstelling waar ze jaren aan hadden gewerkt.

Het White Hands Chorus Nippon (WHCN) is in 2017 opgericht door artistiek directeur Erika Colon en streeft ernaar sociale inclusie te bevorderen door middel van muziekonderwijs. Meer dan de helft van het koor is doof, slechthorend, slechtziend, verstandelijk gehandicapt of zit in een rolstoel. "Sinds de start van ons koor hebben we de kinderen uitgedaagd met een traditioneel repertoire dat van betekenis is in hun leven", legt Erika uit, die het idee heeft dat met name An die Freude de jongeren waarmee ze werkt aanspreekt. Daarom hebben zij en het WHCN de afgelopen vier jaar het meesterwerk van Beethoven en Schiller vertaald naar een nieuwe vorm genaamd 'Shuka' of 'Hand Song', een combinatie van gebarentaal, beweging en gezichtsuitdrukkingen die de Negende Symfonie op een geheel nieuwe manier tot leven brengen.

Hun reis naar de thuisbasis van de eerste uitvoering van An die Freude begon met een opmerking van een lid van het koor, dat na hun allereerste optreden in 2021 tegen Erika zei: "Ik wou dat Beethoven onze uitvoering in gebarentaal van zijn meesterwerk zou kunnen zien." Ze was hierdoor zo ontroerd dat zij en haar creatieve collega Mariko Tagashira besloten dat de kinderen op een dag de geest van Beethoven volledig zouden moeten kunnen omarmen en hun uitvoering naar Europa zouden moeten kunnen brengen.

Toen sopraan Erika tijdens een schoolbezoek dove kinderen ontmoette, werd het eerste zaadje voor het WHCN geplant. De studenten vroegen of ze voor hen wilde zingen en ze zei meteen tegen zichzelf dat ze "in de wereld zonder geluid moest vertrouwen", vertelt ze. "Het is onterecht om te denken dat muziek niet bestaat als je er niet naar kunt luisteren. Wat mensen met elkaar verbindt gaat verder dan geluid." Sinds deze ervaring twintig jaar geleden heeft ze uitgebreid bestudeerd hoe doven muziek ervaren. Dit heeft ze toegepast in haar werk als koordirigent met een missie.

Zij, Mariko en het WHCN waren dus erg blij toen de jaren van werk aan dit complexe en genuanceerde stuk werden erkend en ze uiteindelijk naar de plek gingen waar Beethoven het stuk voor het eerst opvoerde. Ze waren uitgenodigd om hun interpretatie van An die Freude uit te voeren tijdens een exclusief galaconcert in het kantoor van de Verenigde Naties in Wenen, als onderdeel van de Zero Project Conference, die zich richt op de rechten van mensen met een beperking overal ter wereld. Het was een emotionele ervaring voor iedereen, maar vooral voor de kinderen en hun ouders. "Het was zo ontroerend. Ik was zo trots op de kinderen. En ik was zo blij dat hun ouders en andere fans erbij waren en enthousiast meededen tijdens het optreden", zegt ze. "We voelden echt dat de kinderen daarop reageerden. Er was wederzijdse communicatie tussen het publiek en de kinderen, waardoor het moment heel bijzonder werd."

Mariko Tagashira is een gerespecteerd fotograaf en kon ook een nieuwe dimensie toevoegen aan hun optreden door middel van een tentoonstelling in het beroemde fotografiemuseum WestLicht. Ze had van tevoren leden van het koor gefotografeerd in een donkere kamer, waar ze witte handschoenen droegen met LED-verlichting in de vingertoppen. Toen ze hun handen bewogen om te 'zingen', legde Mariko met een lange belichting de bewegingen van hun gebaren en de lichtsporen vast die nu ook deel uitmaken van de symfonie.

Maar nadat een blind kind de eerste tentoonstelling van deze foto's had bijgewoond, kwam ze tot een realisatie: "Tot dat moment had ik mijn foto's alleen tentoongesteld voor mensen die kunnen zien." Mariko werkt gelukkig al enige tijd samen met Canon Japan en besloot haar gedachten en ideeën met hen te delen. "Ze steunden me volledig en lieten me kennismaken met een deskundig team in Nederland met geweldige technologische mogelijkheden." Ze refereert aan de Canon PRISMAelevate XL-software en Arizona-printerserie die fantastische reliëfprints kunnen produceren door inkt in lagen te printen voor een volledig tastbare foto. Bezoekers van de tentoonstelling in WestLicht konden vervolgens de beweging van de muziek voelen die Mariko heeft vastgelegd met de artiesten en deze technologie kon natuurlijk ook beschrijvingen van elk kunstwerk in braille printen om meer informatie te geven. "Ik werd diep geraakt door een opmerking van een van de ouders", herinnert Mariko zich. "Die vertelde dat de foto's de onuitgesproken aspecten van de innerlijke wereld van de kinderen vormgaven."

Net als Beethoven, die het werk van een dichter gebruikte om zijn eigen werk te verbeteren en nieuwe manieren van componeren gebruikte toen zijn gehoor verslechterde, hebben Erika, Mariko en het White Hands Chorus opnieuw gedefinieerd wat het betekent om muziek te ervaren. Ze hebben alle zintuigen benut en technologie gebruikt om An die Freude voor iedereen te verrijken. Erika noemt het project tegenwoordig 'Visible An die Freude' en hoopt dat het "alle grenzen van de maatschappij zal overstijgen en vreugde zal brengen voor een nog groter aantal mensen over de hele wereld."