Rembrandt opnieuw vormgeven: hoe een reliëfprint van zijn kunstwerk ons inzicht geeft in de geniale geest erachter

In de 350 jaar na zijn dood heeft het leven van Rembrandt nog niets van zijn mystiek verloren en zijn werk niets van zijn allure. Samen vormen ze een verhaal en nalatenschap die intrigeert en beklijft.

Een oude man zit, onrustig, op een stoel. Hij lijkt verloren te zijn in zijn eigen gedachten, zijn ogen zijn afgeleid, zijn gezicht omlijst met overvloedig wit haar, snor en baard. Hij poseert niet; zijn hoed ziet er enigszins verschoven uit, zijn kraag en jas zijn losgemaakt en open. Zijn portrettist lijkt hem te hebben vastgelegd tijdens een moment van onachtzaamheid.

Honderden jaren later blijft het verhaal achter het ‘Portret van een oude man' van Rembrandt nog altijd een mysterie. We weten niet wie deze persoon is, waarom hij er onrustig uitziet en wat er voor hem ligt, waardoor zijn aandacht van ons is afgeleid.

Maar als je heel goed kijkt, zie je dat er veel meer in zit, ook in Rembrandts handwerk, dan je op het eerste gezicht zou denken. De onregelmatige streken die zijn gezicht vormen. De variaties van roze, gele en oranje tinten die zijn blozende wangen kleuren. Zelfs zijn zwarte vest verbergt een deel van de visie van de schilder, wat je zonder bestudering van dichtbij misschien ontgaat.

Een in Madrid gevestigde organisatie genaamd Factum Foundation besloot om in te zoomen op dit iconische schilderij en een gedurfd initiatief te starten om - op welke manier dan ook - enkele van de mysteries te ontsluieren die onze Oude man verbergt.

In samenwerking met Canon Production Printing gingen ze de niet onaanzienlijke uitdaging om een exacte 3D-reproductie te creëren van dit iconische schilderij in het kader van de festiviteiten rond 'Rembrandt en de Gouden Eeuw' in Nederland.

Dit is het fascinerende verhaal van hun samenwerking.

Laag na laag, penseelstreek na penseelstreek

Rembrandt genoot tijdens zijn leven al een enorm succes, iets wat zeldzaam was voor een kunstenaar, maar raakte tegen het einde van zijn leven financieel aan de grond en overleed als pauper. Experts beweren dat hij in deze turbulente tijden zijn beste werken heeft gemaakt. Tot op de dag van vandaag bestuderen historici deze stukken om inzicht te krijgen in deze laatste jaren van zijn leven, waarover weinig bekend is. 'Portret van een oude man', twee jaar voor zijn dood in 1667 geschilderd, pas naadloos in deze categorie. Het is een nogal ongebruikelijk portret, omdat het onderwerp er enigszins onopvallend uitziet en de verf in een overeenkomstige losse stijl is aangebracht.

Volgens Charlotte Rulkens, curator bij het permanente thuis van het schilderij, het Mauritshuis, was dit een eerste uitdaging voor het team van Factum, dat de taak had om zowel de textuur als de kleur van het schilderij vast te leggen.

"Rembrandt heeft zijn verf aangebracht alsof hij aan het beeldhouwen was", zegt ze, doelend op het feit dat de dikte van de verf over het hele doek heel erg varieert.

"De jas is zo dun en losjes geschilderd dat de onderliggende verflaag zichtbaar blijft op bepaalde plekken. De manchetten bestaan uit slechts enkele brede penseelstreken en de koorden van de kraag zijn in één vloeiende beweging aangebracht. Met de achterkant van zijn kwast kraste hij in de verf van de hoed, om haren te suggereren."

Het was een bijzonder complexe taak. Het team van Factum wendde zich dus tot Canon Production Printing om ervoor te zorgen dat geen details onopgemerkt zouden blijven.

De technologie in een notendop

Eerst werd het canvas bekeken en vastgelegd met de contactloze Lucida 3D-scanner van Factum. Dit werd omgetoverd tot een oppervlak met structuur waarop de kleurengegevens konden worden afgedrukt. De scanner is ontworpen en gebouwd in samenwerking met kunstenaar en ingenieur Manuel Franquelo en heeft al meer dan 180 schilderijen van historisch belang over de hele wereld gescand.

Na ongeveer vier uur had de scanner het Rembrandt-canvas van 82 x 68 cm grondig bekeken en kon 3D-informatie over het kunstwerk worden gegenereerd in verschillende indelingen. Vervolgens werd de informatie gecombineerd met een kleurenopname, die werd verkregen door vanaf één punt honderden foto's met hoge resolutie te maken. Samen vormen deze een enkel beeldbestand.

Dat uiteindelijke bestand werd gebruikt om een perfecte replica van 'Portret van een oude man' te maken, met exact dezelfde kleuren, penseelstreken en nuances als de oorspronkelijke versie. Dit was te danken aan de geavanceerde printtechnologie van Canon Production Printing, die het gestructureerde oppervlak van de replica creëert door meerdere lagen 2 tot 40 μm dikke inkt op elkaar te 'stapelen' met extreem hoge nauwkeurigheid.

Het eindresultaat is buitengewoon. Trouw aan de kleur en textuur van het origineel van Rembrandt, maar toch veilig aan te raken.

Het is misschien toepasselijk - aangezien Rembrandt zelf de mens centraal stelde in zijn werk - dat het Mauritshuis de replica uiteindelijk voor educatieve doeleinden heeft gebruikt.

Het deed dit als onderdeel van de tentoonstelling 'Hallo Rembrandt!', waar gezinnen via interactieve presentaties, games en activiteiten meer te weten konden komen over de meester en zijn werk en waar onze geliefde Oude man de aandacht kreeg die hij altijd al verdiende.

De geavanceerde printtechnologie van Canon is niet gestopt bij Rembrandt. Ontdek het nieuwste, iconische schilderijdat tot leven is gebracht en de software die dit mogelijk heeft gemaakt.