Kijken naar het netvlies als venster naar de hersenen

Er zijn een aantal belangrijke neurologische aandoeningen die in het vroegste stadium moeilijk te diagnosticeren en beoordelen zijn door een MRI-scan, maar die bepaalde indicaties hebben die kunnen worden gezien in het oog. Een van deze aandoeningen is multiple sclerose (MS). Optische coherentietomografie, beter bekend als OCT, kan worden gebruikt om de schade aan het netvlies veroorzaakt door MS te beoordelen, en fungeert als een marker voor het bredere neurodegeneratieve proces dat optreedt in de hele hersenen. Neuroloog en MS-expert professor Bart van Wijmeersch, die het Universitair MS Centrum in Pelt, België, leidt, legt uit hoe OCT-beeldvorming kan helpen bij het bepalen van MS-prognoses, -behandelingen en -opvolging.

MS is een levenslange auto-immuunziekte die het centrale zenuwstelsel aantast. In het begin van de ziekte ontstaan er laesies in de hersenen die een eerste symptoom kunnen veroorzaken. Dit wordt gecategoriseerd als een 'klinisch geïsoleerd syndroom' (of CIS). Als het zich herhaalt, wordt het 'relapsing-remitting MS', en later kan het overgaan in andere vormen, zoals progressieve MS. Op cellulair niveau ontwikkelt MS zich door een combinatie van acute laesies, gelijktijdig axonaal verlies (een axon is een 'zenuwvezel' en vervoert elektrische impulsen van neuron naar neuron) en demyelinisatie (beschadiging van de myelineschede rond zenuwen), die neurodegeneratie en hersenatrofie veroorzaken. MS kan echter moeilijk te diagnosticeren zijn omdat het gedurende vele jaren onder een klinische drempel kan blijven zonder dat de patiënt het merkt. En hoewel een MRI-scan kan worden gebruikt om laesies na verloop van tijd te detecteren, is deze niet altijd 100% betrouwbaar in het detecteren van alle laesies in de hersenen. "Vooral corticale laesies in de grijze stof zijn niet goed zichtbaar op een MRI-scan", legt prof. Van Wijmeersch uit. "Ongeveer 80% van deze laesies is niet te zien."

Eerste indicaties

Naast de hersenen en het ruggenmerg is de oogzenuw een van de drie gebieden die het vaakst worden aangetast door MS. Optische neuritis (ontsteking van de oogzenuw) kan een van de eerste indicatoren van de ziekte zijn. OCT wordt gebruikt om de verschillende lagen van het menselijke netvlies in beeld te brengen en te meten en kan details geven over eventuele schade aan het netvlies veroorzaakt door MS. "Ongeveer 80% van de MS-patiënten heeft atrofie in de vezellaag van de retinale zenuw en de ganglioncellaag van het netvlies, en 40% van de patiënten heeft problemen met de binnenste kernlagen van het netvlies", zegt prof. Van Wijmeersch. "Met OCT is er de mogelijkheid om deze lagen in met het blote oog in detail te onderzoeken."

Belangrijk beoordelingshulpmiddel

OCT is een snelle en niet-invasieve manier om de lagen van het netvlies in kaart te brengen en wordt als zodanig gebruikt in veel medische specialismen buiten de oogheelkunde, zoals cardiologie en onderzoek. Het kan worden gebruikt in de beoordeling van MS op drie manieren: diagnose, prognose en opvolging van de behandeling. "Het gebruik van OCT op een diagnostische manier voor MS is niet zo verrassend, want een van de eerste symptomen van de aandoening is optische neuritis, maar het kan ook worden gebruikt op prognostisch niveau en in de opvolging van de behandelingen van deze patiënten na verloop van tijd", zegt Prof. Van Wijmeersch. "Ik denk dat dit de meest veelbelovende bijdrage is die OCT levert in de beoordeling van MS, en ik denk dat het een zeer grote impact kan hebben in de klinische praktijk. Wat er op het netvlies gebeurt, is een afspiegeling van wat er in de hersenen gebeurt bij MS", vervolgt hij. "Studies hebben aangetoond dat atrofie in de hersenen in de loop van de tijd door MS in hoge mate correleert met verlies van de dikte van de laag van de netvlieszenuwvezels. Dus hoe dunner die laag, hoe meer atrofie er is." Het detecteren van de progressie van MS en neurodegeneratie voordat de patiënt er de gevolgen van ondervindt, kan een behandeling mogelijk maken die het verlies van neuronen kan vertragen en zelfs een deel van de door de ziekte veroorzaakte schade kan herstellen.

Hulpmiddel voor de toekomst

Het voorspellen van de progressie van MS, onafhankelijk van terugvallen, is iets dat zeer moeilijk te bereiken blijft, omdat er een gebrek aan goede biomarkers voor neurodegeneratie is, maar prof. Van Wijmeersch is hoopvol. “Het gebruik van OCT om veranderingen in de netvlieszenuwvezel en de ganglioncellaag in kaart te brengen kan helpen als baseline voor prognose, bij het begeleiden in behandelkeuzes, en ook de opvolging van de respons van de patiënt op de behandeling voor MS. Ik denk dat dit echt een hulpmiddel voor de toekomst is."

Canon Medical staat bekend als marktleider op het gebied van MRI-, CT- en echotechnologie en wordt in de oogheelkunde steeds meer erkend voor het assortiment hoogwaardige beeldvormingssystemen voor oogzorg. Dit artikel is afkomstig uit het tijdschrift VISIONS van Canon Medical Systems Europe, nummer 38.

Over prof. Van Wijmeersch

Professor Bart van Wijmeersch is neuroloog en specialist in multiple sclerose (MS) en is medisch directeur van het Universitair MS Centrum in Pelt, België, waar hij een multidisciplinair team leidt. Hij is tevens universitair hoofddocent Neurologie aan de Universiteit Hasselt in België, waar hij betrokken is bij preklinisch onderzoek en klinisch onderzoek naar MS. Hij was medeoprichter en de eerste voorzitter van de ParadigMS Foundation, een organisatie die zich toelegt op MS-onderwijs en het verbeteren van de dagelijkse klinische zorg van mensen met MS. Hij is ook lid van de Belgische studiegroep voor Multiple Sclerose en een aantal adviesraden. Als erkenning van zijn wetenschappelijke werk, ontving prof. Van Wijmeersch in 2019 een ereprijs van de Vlaamse overheid.