Van ontheemde dromers tot echte creatievelingen

'Ontheemden' is een lastig woord en niet een woord dat je vaak in de media ziet. Misschien omdat het niet bijzonder sterke emoties opwekt in vergelijking met 'vluchtelingen'. We hebben geleerd hoe de twee woorden zich tot elkaar verhouden toen we gingen samenwerken met de oprichters van KiNO voor de Canon Young People Programme-workshops met jonge Oekraïners.

Filmmaker en fotograaf Valya Korabelnikova en filmregisseur Vera Pirogova hebben de afgelopen twee jaar film- en fotografielessen gegeven aan meer dan 300 ontheemde en gevluchte Oekraïense tieners. Deze jonge mensen zijn verspreid over heel Europa en moeten omgaan met verlies, angst, heimwee, onzekerheid en nog veel meer. Zaken waarmee geen enkele tiener te maken zou moeten hebben tijdens de meest vormende jaren van zijn of haar leven. "Want voor iemand van 14 tot 18 jaar is deze ontheemding enorm ingrijpend", legt Valya uit. Ze waren bezig de wereld te verkennen en te leren hoe de samenleving in elkaar zit. Ze begonnen net onafhankelijker te worden, en toen werd hun leven ineens op zijn kop gezet.

"Het is een enorm onrecht", zegt Valya. "Maar ik had het gevoel dat ik er niets aan kon doen — ik ben maar een kunstenaar. Ik heb geen geld. Maar toen besefte ik dat mijn kennis en mijn netwerk mijn kracht zijn, en dat ik die kan gebruiken om iets goeds te doen voor echte mensen." Sindsdien hebben zij en Vera al hun vrije tijd besteed aan het zoeken naar en werken met Oekraïense jongeren, waar ze zich ook bevinden en op wat voor manier dan ook. Ze bieden zowel online als persoonlijke cursussen, samen met lokale docenten en het Canon Young People Programme. Zo zorgen ze dat studenten de juiste apparatuur krijgen en de ondersteuning die ze nodig hebben, met name wanneer Vera en Valya niet in persoon bij ze kunnen zijn.

Zo konden ze bijvoorbeeld nog steeds KiNO-workshops geven in Zaporizja, een gebied in het zuidoosten van het land waar de grootste kerncentrale van Europa staat. Sinds het begin van de oorlog is de centrale het doelwit van militaire aanvallen. Door de kracht van hun connecties konden ze niet alleen lokale docenten vinden, maar gaven ze sommigen die de stad hadden verlaten een reden om terug te keren door ze de zeldzame kans te bieden om in een frontliniegebied te werken. Teams van het hoofdkantoor van Canon Europe in Londen en lokale teams van Canon Oekraïne droegen een steentje bij door ervoor te zorgen dat de studenten de juiste apparatuur kregen. Zoals je je kunt voorstellen is de benodigde logistiek complex, maar dit valt in het niet bij de tijdelijke schuilkelders die docenten in de lesplannen moeten opnemen. Dit is helaas iets waar de mensen in Oekraïne aan gewend zijn.

"Ons team in Zaporizja had twee klaslokalen klaar in geval van een luchtalarm", legt Vera uit. "De ene is boven de grond en de andere is een schuilkelder. Ze hebben er een groot presentatiescherm voor lessen en alles staat klaar. Mensen moeten hier soms uren schuilen, en we zijn erg dankbaar voor de leraren en het jeugdcentrum van Zaporizja die dit mogelijk hebben gemaakt."

Vera en Valya hebben workshops georganiseerd in Oekraïne, Estland, Georgië, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk waarin een breed scala aan technieken aan bod komen, van documentairefotografie en werken met analoge camera's tot collages en straatfotografie. Samen hebben ze een community gecreëerd van jonge Oekraïense kunstenaars die hun creativiteit gebruiken om hun nieuwe realiteit te verkennen en te verwerken, maar het werk dat ze maken is veel meer dan een verwerkingsmechanisme. "De studenten creëren hoogwaardige kunstwerken", zegt Valya. "Voor ons is het belangrijk dat KiNO meer is dan kunsttherapie. Bij elke student proberen we echt iets nieuws te vinden in visuele kunst."

De consensus is dat ze daarin zijn geslaagd. Elke KiNO-cursus wordt waar mogelijk afgesloten met een tentoonstelling, zelfs die in Zaporizja. Het is een kans om hun nieuwe community's samen te brengen en hun prestaties en hun perspectieven te delen. De lokale Canon-teams in elk land ondersteunen Vera en Valya bij het printen van de kunstwerken van hun studenten, klaar om tentoon te stellen op de gewenste locatie. Het werk omvat natuurlijk niet alleen fotografie, en ze hebben ook veel films vertoond tijdens deze evenementen. Het werk is volwassen, zoals je zou verwachten, maar het is ook vakkundig, intelligent en uitgevoerd met een gepolijste professionaliteit die je van veel oudere kunstenaars zou verwachten. Dit getuigt van een pure liefde voor hun medium, toewijding aan hun kunst en het hebben van docenten die hen als de verhalenvertellers van de toekomst beschouwen.

Het duo probeert niet te verbloemen wat ervoor nodig is om succesvol te zijn: de lange dagen, korte nachten en het vroege opstaan. Elke student profiteert van de praktijkervaring van de docent. Maar hoewel het moeilijk kan zijn om hun werk als kunstenaar en leraar in evenwicht te brengen, zijn ze vol energie, optimisme en vastberadenheid. "We hebben grootse plannen", zegt Valya. Ze zullen deze jonge community van Oekraïense creatievelingen ongetwijfeld nog verder laten groeien en ze helpen hun verhalen van ontheemding om te zetten in een krachtige artistieke beweging.