Levens redden met stamcellen

De meesten van ons zijn al vergeten wat ze tijdens de biologieles hebben geleerd, maar af en toe verschijnt er iets in het nieuws dat een belletje doet rinkelen. Vandaag is zo'n dag. Waarom? Ten eerste zitten wij vol verrassingen en ten tweede is dit een verhaal over een medische doorbraak, een Nobelprijswinnaar en over hoe we meer levens kunnen redden met stamcellen.

Geïnduceerde pluripotente stamcellen of iPS-cellen zijn ongelooflijk (we leggen kort uit waarom) en zoals je misschien al verwachtte, zijn ze ontdekt door iemand die net zo geweldig is. Tegenwoordig is dr. Shinya Yamanaka Director Emeritus bij CiRA (het Center for iPS Cell Research and Application) aan de Kyoto University in Japan, maar ooit was hij een jonge man die van plan was het familiebedrijf over te nemen, totdat zijn vader hem een andere opdracht gaf.

De vader van Yamanaka was ingenieur en toen hij door een ongeluk op het werk in het ziekenhuis terechtkwam, was zijn familie natuurlijk erg bezorgd. Gelukkig herstelde hij dankzij een bloedtransfusie van zijn verwondingen, maar al snel werd duidelijk dat het niet goed met hem ging. Zijn vader ging steeds verder achteruit. Ze wisten niet dat hij hepatitis had opgelopen en al jaren leed aan de ingrijpende gevolgen van levercirrose. Dit was waarschijnlijk de reden waarom hij, totaal uit het niets, tegen zijn jonge zoon zei: "Shinya, je moet dokter worden." En dat is precies wat hij heeft gedaan. Hij was 26 jaar en chirurg toen zijn vader overleed. Toen hij les gaf aan de Universiteit van Oslo voelde hij zich "machteloos dat ik mijn eigen vader niet kon helpen". Dit was het moment waarop hij besloot zijn carrière te veranderen van chirurg naar wetenschapper en zich te specialiseren in stamcelconderzoek. Een gebied dat veelbelovend was voor het helpen van mensen zoals zijn vader, wiens hepatitis vandaag de dag te genezen zou zijn.

In 2006 had Shinya een fenomenale ontdekking gedaan, een ontdekking die hem de gezamenlijke ontvanger van de Nobelprijs in Fysiologie of Geneeskunde maakte. Hij en zijn team ontdekten dat door het toevoegen van bepaalde specifieke genen aan volwassen stamcellen, ze kunnen worden 'geherprogrammeerd' om 'pluripotent' te worden, wat betekent dat ze kunnen worden gemanipuleerd om weer onrijpe cellen te worden en vervolgens te kunnen transformeren in alle soorten cellen in het lichaam.

Heel eenvoudig gezegd betekent dit dat hij ontdekte hoe onze oude cellen (met één duidelijke functie) kunnen worden omgezet in nieuwe cellen die kunnen worden 'getraind' om op verschillende plekken in het lichaam te functioneren. De gevolgen voor de geneeskunde waren, en zijn, enorm. Stel je voor dat je eigen nieuwe, gezonde stamcellen de beschadigde of zieke cellen konden vervangen. Er is al één klinisch onderzoek uitgevoerd dat de verslechtering van het gezichtsvermogen lijkt te hebben gestopt bij een patiënt met leeftijdsgerelateerde maculadegeneratie. Er worden nog steeds veel onderzoeken uitgevoerd.

Zonder in detail te treden is dit in feite 'gepersonaliseerde geneeskunde', waarbij gezondheidszorg en behandelingen specifiek op de patiënt worden afgestemd. Ontdekkingen op dit gebied brengen ons dichter bij een kantelpunt in de geneeskunde, wat de gezondheidsresultaten voor vele miljoenen mensen mogelijk zal verbeteren. In dit geval door de eigen stamcellen van een patiënt te gebruiken en deze te veranderen om weer nuttig te worden. Het gebruik van deze autologe iPS-cellen ('autoloog' betekent dat de cellen afkomstig zijn van de persoon die ermee wordt behandeld) zou hier echter een zeer persoonlijk voorbeeld van zijn en, zoals je misschien al had geraden, is zelfs de onderzoeksfase zeer duur. Dit kan natuurlijk de tijd vertragen die nodig is voordat klinische tests werkelijkheid worden voor patiënten.

Om deze klinische tests mogelijk te maken, heeft CiRA een stabiele aanvoer van iPS-cellen nodig, met gegarandeerde kwaliteit, die in korte tijd en tegen lage kosten geproduceerd kunnen worden. En dat is waar Canon uitkomst biedt. Samen werken we aan een gezamenlijk onderzoeksproject om een oplossing te bedenken waarmee dit uitdagende doel kan worden behaald, omdat onze uitgebreide technische expertise op veel niveaus kan bijdragen aan het doel van CiRA.

Wij kunnen hen helpen bij het ontwikkelen van een goedkope methode voor het onderzoeken van de cellen met behulp van onze expertise op het gebied van optische en diagnostische beeldvorming en metingen. En omdat kwaliteitsgaranties de kern vormen van ons bedrijf (we produceren elke dag volgens de hoogste kwaliteitsnormen), kunnen we samen onze productietools en QC-technologie aanpassen om de factoren te identificeren en te controleren die de kwaliteit van de cellen beïnvloeden.

Naast het ongelooflijke potentieel voor de behandeling van een breed scala aan ziekten door middel van celtransplantatietherapieën en andere vormen van regeneratieve geneeskunde (wat helpt functies terug te krijgen die verloren zijn gegaan door ziekte of letsel), wordt er ook gedacht dat iPS-cellen van cruciaal belang zullen zijn bij het ontwikkelen van nieuwe geneesmiddelen en zelfs het ontdekken van de oorzaken van ziekten, omdat de cellen van zieke patiënten kunnen worden gebruikt zonder trauma te veroorzaken, en vervolgens kunnen worden onderzocht aan de hand van gezonde cellen.

Dr. Yamanaka streeft ernaar de productiekosten en levering van deze cellen voor één patiënt te verlagen tot minder dan € 6000 in 2025. "Door de optische en diagnostische beeldvormingstechnologieën en metingen van de Canon Group te combineren met de gegevens die CiRA heeft verzameld via iPS-celproductie, verwacht ik dat we vooruitgang zullen boeken bij het bereiken van dat doel", zegt hij. Nu de tijd nadert waarop zijn onderzoek echt levens kan veranderen, zullen zelfs degenen onder ons die biologie een moeilijk vak vonden, het erover eens zijn dat we getuige zijn van een werkelijk uitzonderlijke tijd voor de geneeskunde. We hebben veel om hem en zijn overleden vader voor te danken.