Alles achterlaten: Jérôme Sessini over de emotionele impact van oorlogsfotografie

Bloederige burgeroorlogen in Irak en Syrië. Gewelddadige opstanden in Libië en Oekraïne. Vuurgevechten tussen drugskartels in Mexico. Dit zijn slechts enkele van de omstandigheden waarin Magnum-fotograaf Jérôme Sessini zich bevond. En hij is niet een van die fotografen die er alleen maar naar toe gaat, een paar opnamen maakt en dan weer snel weggaat. Sessini brengt lange perioden, verspreid over verscheidene jaren, door in enkele van 's werelds ergste conflictzones, zodat hij de meedogenloze realiteit van het leven daar op juiste wijze kan vastleggen.

Hiermee brengt hij zichzelf soms in groot gevaar en je kunt je afvragen wat al deze blootstelling aan wreedheden en lijden met hem doet. Het is een vraag die niet genegeerd kan worden sinds de zelfmoord van de Zuid-Afrikaanse fotojournalist Kevin Carter in 1994, die zei dat hij werd 'achtervolgd' door de levendige herinneringen aan de verschrikkingen die hij had gezien. Sessini probeert afstand te bewaren: "Natuurlijk moet het wel enige impact hebben dat ik mijn geest 15 jaar blootstel aan al dat geweld en lijden. Maar ik weet niet wat voor soort impact mijn werk op mij heeft. Wanneer ik thuis kom na een reis, probeer ik alles achter me te laten. Ik wil het geweld en de oorlogen niet naar mijn huis, mijn plek, mijn dierbaren brengen. Dus ik probeer dat uit mijn gedachten te bannen."

Hij moet echter wel toegeven dat het niet makkelijk is. "Weet je, het is dubbel, want je moet jezelf en je zienswijze erg snel veranderen, maar soms is daar tijd voor nodig", zegt hij. "Dus ik weet dat wanneer ik lange tijd van huis ben geweest, ik een week nodig heb om weer terug te keren naar een normale manier van denken en voelen. Maar weet je,na een tijdje ben ik in staat dat te beheersen."

Je denkt misschien dat dit proces in de loop der jaren steeds moeilijker wordt omdat de emotionele last van alle gruwelen zich opstapelt. Maar Sessini zegt dat het eigenlijk juist gemakkelijker wordt om zich weer aan het normale leven aan te passen. "Tien jaar geleden was het moeilijker", herinnert hij zich. "Maar door ervaring en het bereiken van een bepaalde leeftijd hoef ik niets meer te bewijzen; ik ben niet langer op jacht naar adrenaline". Dit betekent dat de verandering in tempo en houding tussen het oorlogsgebied en het alledaagse leven minder extreem wordt. "Het is gemakkelijk om de twee dingen uit elkaar te houden, om niet alles in je hoofd door elkaar te laten lopen".

Het fotograferen van oorlogsslachtoffers is lange tijd een grote passie van Sessini geweest, die voornamelijk met een Canon EOS 5D Mark II werkt. "Sinds mijn jeugd ben ik al geïnteresseerd geweest in beelden en toen ik een tiener was, raakte ik gefascineerd door geschiedenis", verklaart hij. "Ik herinner me nog dat ik vroeger met mijn ouders naar oorlogsbeelden op het journaal zat te kijken. Dus fotografie leek de beste manier voor mij om enerzijds een kunstenaar te zijn en anderzijds een journalist".

Hij gebruikt de termen journalist of fotojournalist eigenlijk niet erg vaak; hij noemt zichzelf liever een fotograaf. "Ik wil mezelf niet in een hokje plaatsen", legt hij uit. "Hokjes beperken je vrijheid van meningsuiting. Sommige mensen zullen zeggen "deze fotograaf is een kunstenaar, dus hij heeft niet het recht om een oorlogsgebied te bezoeken". Of "deze vent is een fotojournalist, dus hij heeft niet het recht om dergelijke foto's te maken". Dus ik houd liever een bredere visie van fotografie aan, zonder hokjes".

Aan het begin van zijn carrière werd hij beïnvloed door Amerikaanse fotografen zoals Robert Franks, Diane Arbus en Lee Friedlander. "Zij waren quasi mijn leermeesters", zegt Sessini. "Maar de fotograaf die me vooral liet inzien dat fotografie een taal is, was Mark Cohen. Hoewel het totaal niet lijkt op wat ik nu doe, vormde dat type van documentairefotografie de bron van mijn passie".

Om die passie te volgen, verhuisde Sessini in 1998 van zijn kleine stadje in het oosten van Frankrijk naar Parijs, waar zijn thuisbasis nog steeds is. Hij woonde daar nog niet lang toen het fotoagentschap Gamma hem een geweldige kans gaf: een opdracht om verslag te doen van het tragische conflict in Kosovo. Sindsdien heeft Sessini tal van oorlogen en conflicten vastgelegd, waaronder Irak (van 2003 tot 2008), de val van Aristide in Haïti (2004), de verovering van Mogadishu door islamitische milities en de oorlog in Libanon (2006).

Onlangs heeft hij een boek uitgebracht over drugshandel en geweld in Mexicaanse/Amerikaanse grenssteden (2012) en zijn foto's van het conflict in Oekraïne wonnen zowel de eerste als de tweede prijs bij de World Press Photo (2015). Hij heeft zichzelf in situaties ondergedompeld zoals de nasleep van de aanslag op vlucht MH17 in Oekraïne en de wrede bombardementen op burgers in Aleppo.

"Ik zei altijd dat ik er niet voor gekozen heb conflicten vast te leggen, maar dat conflicten mij hebben gekozen", legt hij uit. "Omdat ik me altijd direct op mijn gemak voelde in het soort situatie waar andere mensen moeite mee zouden hebben. Natuurlijk ben ik bang voor gevaar en let ik op de risico's Maar tegelijkertijd, in situaties waarin dingen uit de hand liepen, had ik het altijd in me om kalm te blijven, de situatie snel te analyseren en naar de juiste plek te gaan".

Syrië valt op als een grote uitdaging. "In 2012 was het in Aleppo erg moeilijk, zowel op emotioneel vlak als wat betreft gevaar", herinnert hij zich. "Het was erg beangstigend en [het zien van] zoveel mensen, burgers, stervend in ziekenhuizen, dat was verschrikkelijk en die beelden staan op mijn netvlies gebrand. Ook Mexico was erg zwaar voor me. Ik heb vier jaar lang de strijd tussen de drugskartels gevolgd en ik zag zoveel mensen, vaak gezinnen, geraakt worden in het spervuur".

Gezien het gevaar van bovenstaande situaties, is het een wonder dat Sessini nog leeft en deze verhalen kan navertellen. Is het voornamelijk geluk of inzicht? "Ik ben me altijd bewust van de gevaren", antwoordt hij. "Als een fotograaf naar een conflictgebied gaat zonder dat bewustzijn, is het niet alleen gevaarlijk voor hem, maar ook voor zijn collega's en andere mensen. Dus het is goed om die angst te voelen. En het is belangrijk die te gebruiken, om jezelf wat grenzen te stellen. Je ontwikkelt een zesde zintuig zodat je kunt voelen hoe situaties zich zullen ontwikkelen. Je weet instinctief of het te gevaarlijk is om te blijven".

Hij onthult nu dat zijn innerlijke stem steeds luider roept om voorzichtig te zijn. "Het wordt steeds moeilijker voor fotografen in conflictgebieden, omdat we nu specifieke doelwitten zijn geworden. We lopen steeds meer kans ontvoerd te worden. Dus om eerlijk te zijn, zijn er plekken waar ik niet meer naartoe wil gaan, omdat ik me dan nutteloos zou voelen. Het heeft bijvoorbeeld geen zin om nu naar Syrië of Irak te gaan, omdat ik daar geen waardevol werk zou kunnen doen. Het is jammer, maar ik wil geen held zijn; ik blijf liever in leven".

Maar hij wil wel blijven werken en reageren op wat sommigen misschien een roeping noemen. "Het zou pretentieus zijn te denken dat ik de wereld kan veranderen", zegt hij. "Maar sommige beelden kunnen in sommige situaties bijdragen aan een beter begrip van de wereld. En ik geloof echt in de kracht van foto's, meer nog dan die van video. Zij blijven, ze raken mensen dieper. Het is als een zeer langzame wandeling om in het bewustzijn van mensen door te dringen.

"Eigenlijk vind ik fotografie een zeer egoïstisch beroep. Ik geloof echter dat het mogelijk is dit egoïsme om te zetten in altruïsme, voor de mensheid. Het is moeilijk een balans te vinden, maar dat probeer ik te doen".