Laura El-Tantawy over de blijvende betekenis van het Tahrir-plein

"Ik ben opgegroeid in Egypte, in een zeer hecht gezin. We woonden in een appartementsgebouw; mijn grootouders woonden in hetzelfde gebouw, evenals mijn tante. We waren als familie dus erg close. Toen ik 18 was, ben ik naar de VS vertrokken om daar te gaan studeren. Zo begon mijn reis, weg van Egypte. Omdat ik al 13 jaar in Engeland woon, heb ik er inmiddels ook de Britse identiteit bij.

"Ik voel me nog steeds het meest verbonden met mijn Egyptische wortels, maar heb ook vaak het gevoel dat ik mij in dit opzicht naar anderen toe moet rechtvaardigen. Het kan zijn dat je toch iets van je identiteit verliest als je al zo lang in het buitenland woont. Ik heb gemerkt dat als ik hier de straat op ga om te fotograferen, mij vaak wordt gevraagd: 'Waar kom je vandaan?' Daarop volgt dan meestal het volgende gesprek: 'Ik ben van hier'. Dan zeggen ze zoiets van, 'Nee, jij komt ergens anders vandaan. Je komt misschien uit Tunesië of Libanon, maar Egyptisch ben je niet.' Ik denk dat als je een land verlaat en ergens anders gaat wonen, je jezelf toch een andere houding aanmeet. Ik kleed me niet veel anders dan Egyptische vrouwen, en als ik Arabisch spreek, klinkt dat als normaal Egyptisch. Ik denk dat ze toch de subtiele veranderingen oppikken. 'Nee, je bent niet Egyptisch.'

"Toen de protesten op het Tahrir-plein startten in 2011, was ik in Italië, waar ik op dat moment een fotografieworkshop volgde. Zal ik gaan? Zal ik niet gaan? Mijn moeder werd gek aan de telefoon: 'Er staan scherpschutters op de daken. Ze schieten op mensen. Ze hebben het voorzien op fotografen, dus kom alsjeblieft niet'. Ik besloot dat ik toch moest gaan. Ik was best bang om terug te gaan, maar wist ook dat ik op dat moment in dit land moest zijn, om het verhaal te kunnen vertellen.

"Ik denk dat Egyptenaren zich voor de revolutie machteloos voelden. Ze hadden het gevoel dat het land niet van hen was, dat ze voor zichzelf moesten zorgen en maar gewoon moesten proberen te overleven. Toen de protesten op het Tahrir-plein plaatsvonden, kregen de mensen plots hun vertrouwen terug. 'We kunnen het land weer voor onszelf opeisen en het gebeurt hier, op het Tahrir-plein'. Ook de lichaamstaal van mensen veranderde compleet. Ze hadden opeens dat gevoel van zeggenschap, waardigheid en respect dat ze al jaren was ontzegd."

"De stemming op het Tahrir-plein was elke dag anders. Er waren dagen dat mensen aan het feestvieren waren. Er waren kleine groepen mensen op het plein die allerlei nationalistische liederen zongen, anderen maakten borden, of waren gewoon aan het praten om elkaar beter te leren kennen. Het was het moment dat je broederschap tussen deze mensen zag ontstaan - boeren, arbeiders uit het hele land, christenen, mensen zonder specifiek geloof – en iedereen praatte met elkaar. Zoiets hadden we in Egypte nooit eerder gezien. Ik voelde me veilig als vrouw, ik voelde me veilig als fotografe, en ik voelde me veilig als iemand uit Egypte.

"Dat was een prachtig moment. Ik stipte al aan dat ik soms voel mijn Egyptisch-zijn te moeten bewijzen. Dat gevoel had ik op dat moment op het Tahrir-plein juist helemaal niet, omdat iederéén daar zijn of haar identiteit probeerde te hervinden. Ik had het gevoel dat we allemaal hetzelfde wilden. Ik was dan wel foto’s aan het maken, maar ik wilde ook deelnemen aan het gebeuren, omdat ik wist dat het een beslissend moment zou zijn voor mijn generatie van Egyptenaren. Ik voelde dat in het bijzonder op de dag dat [voormalig president Hosni] Mubarak aftrad. Ik wilde op die dag gewoon feestvieren. Ik wilde hier deel van uitmaken om er persoonlijke herinneringen aan over te houden – ik bedoel, ik had niet echt een plan voor welke richting ik met mijn foto’s op wilde, misschien alleen wat foto’s maken voor mijn eigen archief, mijn eigen identiteit proberen te bepalen, maar ook zien hoe het landschap van mijn land aan het veranderen was. Ik had wel echt het gevoel dat ik op dat moment iets belangrijks aan het documenteren was."

"Het was moeilijk om een evenwicht te vinden tussen het daar zijn als journaliste en [het denken van], 'ik ben Egyptische, ik wil nu echt deel uitmaken van wat er hier gebeurt'. Ik voelde van binnen altijd al dat ik ergens naar op zoek was, maar ik wist niet precies wat het was. Ik wist nooit of ik nou op zoek was naar een thuis, ergens waar ik kon gaan wonen of... ik kon er nooit de vinger op leggen. Ik denk dat er op het Tahrir-plein een collectief verlangen was om ergens deel van uit te maken.

"Op het moment van de Tahrir-protesten, was iedereen het overduidelijk met elkaar eens: 'De situatie is niet goed, de regering vertegenwoordigt ons niet, we moeten er iets aan doen'. Wat je nu ziet, is een gevoel van polarisatie. Je ziet onenigheid binnen families, daardoor ontstaan er verhitte discussies en een erg lastige dynamiek. Mensen zijn het gewoon zó beu het steeds weer over politiek te moeten hebben."

"Ik denk dat voor de mensen die destijds in de revolutie geloofden en echt werden geraakt door wat er gebeurde, de boodschap is dat je dit moet vasthouden. Je moet een positieve blik behouden, omdat sommige dingen echt zijn veranderd. Misschien niet alles, maar er zijn zeker een aantal zaken veranderd, of ze zijn aan het veranderen. Ook ik als fotograaf begin te denken dat, vooral in deze tijd waarin we met Covid-19 te maken hebben, mensen misschien wel wat hoop kunnen gebruiken. Zo denk ik ook over wat er plaatsvond op het Tahrir-plein. Op dat moment geloofden we dat het iets heel belangrijks voor ons Egyptenaren was, en ik denk dat het goed zou zijn om nu wat van diezelfde hoop te hebben. Ik zou het geen ontkennen willen noemen. Ik denk dat je gewoon probeert vast te houden aan het feit dat er iets is gebeurd – en dat we misschien in vijf of tien jaar tijd krijgen wat we echt wilden. Ik hoop met dit volgende boek precies dat te kunnen bereiken – het verhaal levend houden. Het is erg belangrijk dat dit historische moment blijft voortleven, dat het in het nationale en internationale geheugen en bewustzijn blijft."


• Lees het volledige interview hier: www.lauraeltantawy.com