Passengers: de gezichten van de vluchtelingencrisis op de Middellandse Zee

De 23-jarige Amadou Sumaila kijkt indringend naar de camera. Hij staat op het dek; achter hem ligt de Middellandse Zee. Hij is een van de 118 mannen en jongens die net gered zijn uit een overvolle rubberboot die 37 kilometer voor de Libische kust dobberde. Alle opvarenden werden vlak na hun redding gefotografeerd.

De foto is genomen in augustus 2016, een jaar waarin meer dan 360.000 migranten dezelfde oversteek wagen om Europa te bereiken. Het zou ook het dodelijkste jaar ooit worden: 5098 mensen zijn gestorven of vermist in de Middellandse Zee. De Spaans-Iraanse fotograaf César Dezfuli was vastberaden om de verhalen van de mensen achter de statistieken te vertellen en bracht drie weken door tussen migranten die door reddingsboten waren opgepikt.

Zijn reeks genaamd Passengers vormt een grimmige catalogus vol gezichten van de vluchtelingencrisis. Hij gebruikte een Canon 5D Mark II met een Canon EF 35mm f/2-objectief en moest snel te werk gaan. Hij had slechts twee uur de tijd om de hele groep te fotograferen voor ze werden overgebracht naar een andere boot met als bestemming Italië. Het kwam er dus op neer dat César nog geen twee minuten per persoon had.

"Ik nam foto's van alle mensen die op dezelfde boot zaten, enkele minuten na hun redding. Zo wilde ik deze situatie een naam en een gezicht geven, de tragedie tastbaar maken," legt César uit. "Hun gezichten, hun uitdrukkingen, hun kleding (of gebrek daaraan) weerspiegelen hun gemoed en fysieke toestand op een moment dat hun leven voorgoed heeft getekend. Door dit vast te leggen, breng ik de realiteit van de migratie dichter bij de mensen die alles slechts van op een veilige afstand zien."

César vond het belangrijk elke opvarende individueel te fotograferen: zo gaf hij elke vluchteling een eigen identiteit en wilde hij een uniek portfolio samenstellen. "Als je een groep mensen fotografeert, is het moeilijk om te zien wie ze echt zijn," legt hij uit. "De maatschappij raakte stilaan gewend aan beelden van reddingsoperaties. Mensen voelden geen connectie, geen empathie meer. Als ik ervoor wilde zorgen dat de boodschap bleef hangen, moest ik het anders aanpakken."

En toch slaagde César er niet in zijn verhaal te laten publiceren door de pers, tot zijn grote frustratie. In plaats daarvan stuurde hij slechts één foto, zijn portret van Amadou, in voor de Taylor Wessing Photographic Portrait Prize 2017, waarbij hij van de 5716 ingezonden foto's de eerste prijs in ontvangst mocht nemen. De prestigieuze overwinning wekte de nodige belangstelling voor zijn reeks, waardoor het verhaal eindelijk de wereldwijde aandacht kreeg die het volgens hem verdiende. "Eerst was er geen enkel medium dat deze foto’s wilde publiceren, nu staan ze in de rij. Dat vind ik wel grappig. En het maakt me blij, want ik wil dit verhaal blijven vertellen. Ik wil mensen duidelijk blijven maken dat dit echt gebeurt. Ik ben blij dat de boodschap is doorgedrongen."

Via Facebook legde César contact met Amadou, die meer dan 15 maanden na zijn redding nog steeds in een asielzoekerscentrum in Sicilië (Italië) wacht op nieuws over zijn asielaanvraag. Amadou, die vluchtte voor de oorlog in zijn thuisland Mali (Afrika), zei bij hun ontmoeting dat hij 16 jaar oud was, maar gaf later toe dat hij zeven jaar ouder is. Anderen hadden hem verteld dat zijn aanvraag misschien sneller zou worden behandeld als hij deed alsof hij minderjarig was.

César legt uit waarom hij dit ene gezicht koos als belichaming van alle 118 vluchtelingen: "Ik vind het portret van Amadou opvallend omwille van de emoties die het oproept. Zijn frontale pose brengt de compositie perfect in balans. En tegelijk is er zijn gezichtsuitdrukking, die directe confrontatie met de camera, waardoor de foto je meteen grijpt. Zijn gevoelens op dat moment, zijn persoonlijkheid, alles zie je op de foto. Daarom vat hij perfect samen wat de hele reeks betekent."

Die emotionele lading liet ook de jury niet onberoerd. "Zijn blik liet je niet los. Zo intens, zo emotioneel," vertelt Sabina Jaskot-Gill, jurylid voor de Taylor Wessing Photographic Portrait Prize 2017 en assistent-curator fotografie van de National Portrait Gallery in Londen. "Je ziet een zekere angst, vastberadenheid, onzekerheid, een zweem van wantrouwen. Het idee dat deze man, die net uit de zee gered is, met zo'n sterke blik poseerde voor dit portret, was ongelooflijk. Voor deze wedstrijd kunnen deelnemers maximaal zes portretten insturen, maar César had maar één inzending. Dat was erg dapper."

César, die ook gebruikmaakt van Canon EF 24mm f/2.8-, EF 24-105mm f/3.5-5.6- en EF 50mm f/1.4-objectieven, werkt sinds drie jaar als fotojournalist, maar is daarnaast ook schrijver. Hij heeft al erg uiteenlopende onderwerpen vastgelegd, zoals de afschaffing van de eenkindpolitiek in China, de verkiezingen in Kenia en de aanslagen in Parijs in 2015. Migratie is voor hem een kernthema. César was op het juiste moment op de juiste plek om de recente massale vluchtelingenstroom naar Europa te documenteren. "Ik was in 2015 bezig met een ander verhaal over landen uit het voormalige Joegoslavië. Toen ik daar was, barstte de vluchtelingencrisis los. Ik was erbij toen het begon," vertelt hij. "Ik schreef over de vluchtelingenroute op de Balkan en kon een man interviewen die in die periode migranten naar Europa smokkelde. Dat was een erg belangrijk verhaal."

César, woonachtig in Madrid, werkt graag rond kwesties die wereldwijd belangrijk zijn. Voor hem komt sterke fotojournalistiek voort uit een aangeboren passie voor verhalen en nieuwsgierigheid over de wereld. "Je moet erg creatief zijn en in journalistieke termen denken. Het moet gewoon uit jezelf komen. Dit is wie je bent. Journalistiek is iets wat je elke dag beleeft, het is geen baan waarmee je acht uur van je dag vult om daarna gewoon naar huis te gaan. Je moet nieuwsgierig zijn, jezelf verbonden voelen met de maatschappij en met mensen in het algemeen."

De tentoonstelling van de Taylor Wessing Photographic Portrait Prize loopt nog tot 8 februari 2018 in de National Portrait Gallery.