"Die corruptie maakte me soms moedeloos": Brent Stirton over de handel in neushoornhoorns

Het karkas van een zwarte neushoorn die nog geen 24 uur dood is, ligt in elkaar gezakt in de modder. Zijn indrukwekkende hoorn is afgehakt door stropers; het roze vlees eronder ligt bloot. 'Memorial to a Species', de foto die Brent Stirton de titel ‘Wildlife Photographer of the Year 2017’ opleverde, werd genomen in Hluhluwe–Imfolozi Park, Zuid-Afrika. Hij is shockerend in zijn eenvoud. Maar er is niets eenvoudigs aan het verhaal achter de foto.

Er zijn wereldwijd nog minder dan 30.000 neushoorns in leven, waarvan de meeste in Zuid-Afrika. Terwijl hij samen met journalist Bryan Christy werkte aan een speciaal onderzoek voor National Geographic, ontdekte Brent een verwerpelijke handel met slechts enkele winnaars, te veel verliezers en wereldwijde corruptie.

Voor Brent was dit niets nieuws. Hij werkte voor het eerst aan een project over de handel in neushoornhoorns in 2011, ook voor National Geographic. Tijdens dit project concentreerde hij zich op de vraag naar deze hoorns in China en Vietnam, waar hij traditionele genezers en hun klanten documenteerde. Het hoorn van neushoorns wordt in deze landen al 2000 jaar lang gebruikt om een hele reeks kwalen te behandelen, hoewel er geen enkel wetenschappelijk bewijs is dat dit enig medicinaal effect heeft. En de laatste tijd groeit de markt razendsnel door de groeiende economische welvaart. Vijf jaar na deze eerste opdracht is neushoornhoorn meer waard dan goud en willen Zuid-Afrikaanse neushoornfokkers dat de handel in deze hoorns wordt gelegaliseerd. Tijd voor Brent en Bryan om terug te keren naar dit verhaal.

De breedschalige, aangrijpende reeks Rhino Wars, een project dat zes maanden heeft geduurd en voornamelijk werd gemaakt in Zuid-Afrika en Mozambique, stelt de belangrijkste spelers voor. De kijker maakt kennis met arme stropers, corrupte ranchers, de politie die met moeite informatie verzamelt om stropers te arresteren, toegewijde niet-gouvernementele organisaties (ngo's) en veeartsen die nieuwe revalidatiemethodes bedenken voor neushoorns die een onthoorning hebben overleefd, en ook met de sleutelfiguren die deze handel willen legaliseren.

Een van die mensen is John Hume, een zakenman die rijk werd door timeshares en nu 's werelds belangrijkste neushoornfokker is. Op zijn ranch leven 1400 neushoorns. Hij betaalt $ 200.000 per maand aan beveiliging om zijn dieren te beschermen tegen stropers. De veearts van Hume zorgt ervoor dat hun hoorns regelmatig worden ingekort. Als er minstens 110 mm overblijft, blijft het weefsel in de wortel van de hoorn intact en kan deze teruggroeien. Hume zou al zo'n $ 40 miljoen hebben verdiend door deze stukken hoorn te verkopen op de Aziatische markt. Hoewel Brent hem niet wil beschrijven als slecht, vindt hij wel dat de man duidelijke belangen heeft: "Ik vind niet dat de toekomst van de soort afhankelijk moet zijn van de belangen van één man." Een andere neushoornhouder, Dawie Groenewald, staat terecht voor meerdere beschuldigingen over illegale neushoornjachten. Als de handel in neushoornhoorn zou worden gelegaliseerd, zou hij hiermee bergen geld kunnen verdienen.

Beide mannen waren bereid Brent en Bryan te ontmoeten. Ze zagen een kans om hun standpunt te verdedigen, maar Brent trapte er niet in. "Tot iemand me een systeem toont dat vrij is van corruptie en geen achterpoortjes heeft die kunnen worden uitgebuit, blijf ik sceptisch. Niet omdat ik een idealist of hippie ben, maar omdat ik reageer op wat ik met mijn eigen ogen zie." Volgens hem is er een efficiëntere aanpak om de de handel in hoorn te stoppen: informatie verspreiden in de Aziatische markt die de vraag om hoorns genereert.

De zwarte markt in Vietnam en China is de belangrijkste bestemming voor neushoornhoorns omdat men er nog steeds gelooft dat het proteïnerijke materiaal geneeskrachtige eigenschappen heeft. "Maar [hoorns] hebben helemaal geen medicinale werking," zegt Brent. "Ze bestaan uit keratine, een lichte base. En toch is er een groep mensen die dit verkopen aan een naïef publiek. Stel dat je kind doodziek is, je hebt alles al geprobeerd en plots zegt er iemand: 'Probeer het eens met neushoornhoorn'. Je geeft al je geld eraan uit, neemt een hypotheek op je huis, je doet al het mogelijke om dit product te bemachtigen voor je kind. Je kind neemt het en er gebeurt niets. Wat voor mensen doen aan dit soort marketing?"

De moeilijkste uitdaging tijdens het maken van Rhino Wars was het tot de bodem uitspitten van dit ingewikkelde verhaal. Brent heeft bij het documenteren van het werk van de ngo's zeer grondig onderzoek gedaan. "Er gaan enorme sommen geld naar dierenbescherming in Zuid-Afrika, maar niet alles komt goed terecht, dus moet je erg kritisch zijn over met wie je je tijd doorbrengt," vertelt hij. "Veel fotografen werken traag aan hun verhaal. Dat doe ik niet. Ik heb het meestal druk, dus ik sta een beetje onder druk," zegt Brent. Achter de schermen kostte het heel wat moeite om dit project aan het rollen te krijgen: hij moest onder andere relaties opbouwen en goed analyseren wat er precies aan de hand was. Daarna was "het fotograferen het makkelijke deel", voegt hij toe. "Ik ben eerst en vooral journalist en daarna fotograaf. Ik moet de feiten in foto’s gieten die het probleem tastbaar maken."

90 procent van de foto’s nam hij met een Canon EOS-1D X Mark II. Voor portretten gebruikte hij de EOS 5DS R. "Ik gebruik de 5DS R voor de details en de driedimensionaliteit die deze aan mijn foto’s toevoegt. In de wildernis kan ik niet altijd zomaar mijn uitrusting opladen, wat soms problemen oplevert met de camera. De 1D X II is onverwoestbaar op dat vlak. En deze doet het uitstekend bij zwak licht - dat vind ik ook erg handig. Ik gebruik de objectieven EF 35mm f/1.4L II USM en EF 24-70mm f/2.8L IS USM. Soms gebruik ik ook een langer objectief, maar ik sta graag dicht bij wat ik wil fotograferen."

Vreemd genoeg zorgt net zijn gave om een stap achteruit te zetten en de zaak vanuit elk mogelijk perspectief te bekijken, ervoor dat Brents foto's zoveel diepgang hebben. "Het gaat niet enkel over stropen. Het zit veel dieper dan dat," legt hij uit. "Handelaars benaderen een jonge parkwachter of iemand die pas in het reservaat is begonnen en bieden hem 10.000 rand aan. Voor zo'n parkwachter komt dat overeen met vier tot zes maanden loon. En hij krijgt het bedrag als hij de handelaars vertelt waar ze neushoorns kunnen vinden. Dan zijn er nog [dorpelingen uit Mozambique], een van de armste landen ter wereld, die aan de rand van het Kruger National Park wonen, het grootste neushoornreservaat ter wereld. Dat is vragen om problemen."

Er is geen gemakkelijke oplossing: "Het probleem is dat deze situatie tot in de bovenste niveaus van de samenleving doorloopt. Die corruptie maakt me soms moedeloos, maar er zijn ook goede mensen die zich wel inzetten voor het lot van deze dieren. Het is mijn taak om hen te steunen," zegt hij. En er is geen tijd te verliezen. "We komen stilaan in een tijdperk terecht waarin het aantal wilde dieren zo klein wordt dat we hen allemaal in reservaten kunnen stoppen. Dat betekent het einde van de 'echte' wilde dieren, die gewoon in het wild leven. Het probleem ligt ook bij de leiders. Ofwel zetten we mensen aan de top die bezorgd zijn om de situatie en genoeg macht hebben om er iets aan te doen, ofwel gaat dit gewoon door."