"Mijn referentiekader is altijd print"

Voor fotograaf, docent en Canon Ambassador Ahmet Polat zijn prints niet alleen een eindresultaat, maar ook een belangrijk onderdeel van het creatieve proces.

"Het medium papier doet iets neurologisch met je", zegt hij. "Op het scherm is alles hetzelfde, maar in geprinte vorm besef je welke foto's voor jou waardevol zijn en welke niet. Met prints zie je dingen anders. Ze helpen om betere beslissingen te nemen.

"Ik zeg altijd tegen mijn studenten, bekijk het op papier. Print het. Gooi je prints door elkaar. Je moet weten wat twee beelden overbrengen als ze naast elkaar liggen. Op die manier kun je dingen aanpassen. En zo je verhaal vertellen. Je moet het proces fysiek maken om te begrijpen wat je bekijkt."

Ahmet werkt met diverse media, waaronder fotografie, film en theater, en was Creative Director voor Vogue Türkiye. Zijn werk is internationaal tentoongesteld, waaronder in prestigieuze instellingen zoals het Istanbul Modern, en het Rijksmuseum en Stedelijk Museum in Amsterdam. Hij heeft ook uiterst succesvolle tentoonstellingen samengesteld in Foam, het fotografiemuseum in Amsterdam, waarbij hij zijn filosofie 'voor geweldige fotografie zijn echt goede prints nodig' in de praktijk heeft gebracht.

Ahmet leerde printen in de traditionele donkere kamer en zegt dat hij dol is op "de analoge taal van film. Film bestaat uit lichtgevoelige deeltjes die op een organische manier op elkaar zijn gestapeld", legt hij uit. "Als je in een donkere kamer werkt en heel goed kijkt, zie je een diepte in de korreligheid, een gelaagdheid. Met printtechnologie wordt die gelaagdheid afgevlakt, met maar één laag inkt. Het is allemaal heel scherp, maar er is geen diepte. Ik ben juist op zoek naar die diepte in een print."

Hij vertelt dat hij deze diepte in de tinten heeft gevonden in prints die zijn gemaakt met de Canon imagePROGRAF PRO-1100. De nieuwe generatie LUCIA PRO II-inkten van de printer maken gebruik van pigmenten met een lage reflectiecoëfficiënt en een grotere dekking, en daardoor kunnen zwarttinten op kunstmedia met meer diepte worden gereproduceerd. Dit betekent niet alleen donkerdere zwarttinten, maar ook vloeiendere en meer realistische kleurgradaties in donkere en lichte gebieden. Daarnaast corrigeert de unieke Chroma Optimizer-coating van Canon reflectie en voorkomt deze bronzing, de metallic-achtige glans die vooral bij zwart-witprints soms ontstaat.

Ahmet vertelt over een ander recent project dat een aantal uitdagingen met zich meebracht, maar waarvoor deze printer een oplossing bood die hij nooit voor mogelijk had gehouden. Het ging om de opdracht voor het vastleggen van het allereerste burgerberaad in Nederland, een via loting opgezette groep van 175 mensen uit het hele land die drie maanden lang met de overheid meepraat over klimaatverandering. De foto's die Ahmet maakte waren geen PR- of persfoto's, maar historische documentatie van de deelnemers en het proces, en "worden ook teruggekoppeld naar het proces van beraadslaging, zodat mensen hier beter over kunnen nadenken." De grootste uitdaging was dat de foto's vanwege officiële voorschriften niet mochten worden opgeslagen en gedeeld in de cloud, en dat er dus alleen fysieke foto's mochten worden gemaakt.

Ahmet legt uit dat dit betekende dat hij: "binnen drie dagen 175 portretten moest maken. Ik heb binnen een paar uur foto's van kleine groepjes mensen gemaakt en geprint, zodat ze daarna meteen weer terug konden gaan naar de beraadslaging. En ze waren ook verbaasd - hoe heb ik dat gedaan? Dit waren archiefprints van A4-formaat en museumkwaliteit, geen foto's om direct te printen."

Ahmet vertelt dat de workflow zo gemakkelijk werd dankzij de imagePROGRAF PRO-1100, en hij met deze printer razendsnel prints van de hoogste kwaliteit kon maken. Bovendien was het proces dankzij de stille modus van de printer ook nog eens opmerkelijk stil.

"Voor elke fotograaf is tijd geld. Bij de imagePROGRAF PRO-1100 heb ik niet veel tijd nodig om erachter te komen hoe ik hem moet gebruiken." De bediening en installatie zijn gemakkelijk, met aanwijzingen op het scherm voor het configureren van de printer en het aansluiten van de printer op apparaten. Ahmet vond de uitvoerkwaliteit ook 100% betrouwbaar - "geen inktvlekken of imperfecties, geen verspilling. Wat je met deze printer krijgt, is een gevoel van vertrouwen."

Voor Ahmet wordt dit nog verder versterkt door Canon's printsoftware, Professional Print & Layout (PPL). "Die voegt veel waarde toe aan het proces", zegt hij. "Het geeft je meer controle. Je wilt dat de print laat zien wat er op het scherm staat, zonder materiaal of tijd te verspillen en zonder giswerk - dat leidt tot wantrouwen. Je wilt gemakkelijk met de printer kunnen communiceren en er zeker van zijn dat het resultaat precies is wat je voor ogen hebt."

Nadat je een print hebt gemaakt, is de volgende stap om ervoor te zorgen dat kijkers hem ervaren zoals jij dat wilt. "Verlichting kan doorslaggevend zijn voor de diepte en toon van een foto", zegt Ahmet. "Ik zie licht als een onderdeel van de fysieke compositie." Hieronder geeft Ahmet een aantal tips voor het verlichten van prints die je aan een publiek wilt laten zien, op basis van zijn eigen ervaring in het opzetten en organiseren van tentoonstellingen.

Bij verlichting gaat het niet alleen om het verbeteren van de visuele aantrekkingskracht van een print – de houdbaarheid en duurzaamheid ervan zijn ook cruciale overwegingen. Prints die zijn gemaakt met de Canon imagePROGRAF PRO-1100 kunnen tot wel 200 jaar aan lichtschade weerstaan¹. Dat neemt niet weg dat bij een verkeerde verlichting de levensduur van zelfs de beste prints aanzienlijk korter is. Vermijd altijd direct zonlicht, ook als dit maar korte tijd op de print valt. De hoge mate van uv-straling in zonlicht leidt tot vervaging en zelfs anti-uv-glas kan dit niet volledig voorkomen. TL-verlichting straalt ook veel uv-licht uit, terwijl halogeenlampen schadelijke warmte (infrarood) produceren. Indirect, diffuus natuurlijk licht is geweldig, maar dit licht varieert afhankelijk van het tijdstip en de weersomstandigheden, waardoor de waarneming van kleuren en tinten door de kijker steeds verandert. LED-lampen zijn een ideale oplossing. Ze stralen minimale warmte of uv-licht uit, zijn energiezuinig en verkrijgbaar met verschillende intensiteiten en kleurtemperaturen.

Met de lichtkwaliteit wordt bedoeld hoe hard of zacht het licht is. Voor het bekijken van fotoprints is diffuus licht beter dan hard en direct licht, en een gelijkmatige verspreiding van licht over de hele print, zonder randen in de schaduw, is ideaal. De beste intensiteit (die bij LED-verlichting wordt gemeten in lumen in plaats van watt) hangt af van hoe ver weg de lichtbron is, maar het principe is hetzelfde als bij fotografie: bij te veel licht (overbelichting) vervagen details, terwijl ze bij te weinig licht juist moeilijk te zien zijn.

Experts zijn het erover eens dat prints zo moeten worden geplaatst dat het midden van de foto zich ongeveer op ooghoogte bevindt (gemiddeld ongeveer 168 cm boven de vloer), waarbij de verlichting op het midden is gericht, maar de hele print wel gelijkmatig wordt verlicht. "Voor de levensduur van de print is het belangrijk dat de print het juiste licht en niet te veel warmte krijgt", voegt Ahmet toe. "Bij een goede verlichting kan de kwaliteit van prints langer behouden blijven en gaan ze langer mee."

In galerieën wordt de voorkeur gegeven aan accentverlichting (die is gericht op de print) in plaats van alleen omgevingslicht, en de consensus is dat licht dat op de print valt onder een hoek van ongeveer 30 graden ten opzichte van de verticale stand, ideaal is om reflectie te voorkomen. Je kunt anti-reflectieglas gebruiken, maar dit heeft een heel eigen structuur en verandert daarmee de ervaring bij het bekijken van de print. Ahmet gebruikt liever geen glas of zelfs geen lijst, en geeft de voorkeur aan papier met een glanzende afwerking, zoals Canon Pro Lustre-papier (260 g/m²), dat verkrijgbaar is tot A2-formaat en lijkt op traditioneel papier met harscoating dat in donkere kamers wordt gebruikt. Dit papier is ideaal voor gebruik met de imagePROGRAF PRO-1100, die ondersteuning biedt voor printen zonder witrand tot A2-formaat, met de Chroma Optimizer-coating van Canon voor minder reflectiviteit en minder afwijkingen in gebieden van een tint.

De kleurtemperatuur beïnvloedt de perceptie en kan de stemming en esthetiek van een print fundamenteel veranderen. Bij warm licht worden rode en gele tinten benadrukt, maar blauwe tinten worden gedempt, en dat is bijvoorbeeld weer niet goed voor zeegezichten. Om de print voor zichzelf te laten spreken, ligt de optimale kleurtemperatuur voor accentverlichting tussen 3000 K en 4000 K op de Kelvin-schaal, iets warmer dan zonlicht op het midden van de dag. Lampen in het bereik van 2000 K tot 3000 K stralen 'warm wit' of zelfs gelig licht uit; lampen van 1600 K tot 6500 K produceren zeer scherp, vaak blauw getint licht. TL-lampen produceren een onderbroken lichtspectrum met een groenachtige zweem – een van de redenen om deze lampen te vermijden.

Professionele LED-lampen kunnen een CRI-classificatie (kleurweergave-index) hebben. De CRI-schaal (0-100) meet hoe nauwkeurig een lichtbron acht specifieke kleuren weergeeft in vergelijking met natuurlijk zonlicht. Hoe hoger de CRI-waarde, hoe beter. Probeer 85 of meer te gebruiken, en 95 als dat mogelijk is. Mogelijk zie je een afzonderlijke classificatie voor CRI R9; hiermee wordt gemeten hoe nauwkeurig de lichtbron donkerrode kleuren weergeeft. Deze kleuren zijn niet opgenomen in de standaard CRI-schaal, en een hoge CRI R9-waarde is de moeite waard als je prints veel rood bevatten.

"Ik ben me altijd bewust van de context waarin ik mijn werk plaats en ik pas de verlichting voor mijn werk aan", legt Ahmet uit. "Elke ruimte heeft zijn eigen energie, zijn eigen lichtkwaliteit", concludeert hij, "maar de standaard is mijn studio. Die is neutraal grijs, dus ik weet precies wat ik print. Daarna pas ik de locatie aan – of het nu een galerij, een museum of iemands huis is – en vertel hen zelfs dat ze andere verlichting moeten gebruiken om ervoor te zorgen dat de print het gewenste effect heeft."