Monochroom: meer dan zwart-wit

Kleurwaarneming is zeer nauw verbonden aan emotie. Er zijn psychologische theorieën over hoe de verschillende kleuren ons beïnvloeden. Het verschilt per cultuur, maar groen of blauw worden vaak als kalmerend beschouwd, terwijl rood of oranje stimulerend werken en blijkbaar zelfs onze eetlust versterken! Deze ideeën beïnvloeden wat we willen dragen, hoe we onze huizen inrichten en, als het gaat om fotografie, de foto's die we maken.

Maar niet iedereen ziet kleuren op dezelfde manier. De in het Verenigd Koninkrijk gevestigde kunstfotograaf Chris Ward is geboren met een aandoening die deuteranopie wordt genoemd, wat betekent dat hij moeite heeft om groene tinten te zien. Hij heeft ontdekt dat zijn zicht veel meer is afgestemd op het herkennen van fijne details, subtiel contrast en gevarieerde textuur dan dat van andere mensen, iets wat hem goed van pas komt als specialist op het gebied van monochrome foto's.

De termen monochroom en zwart-wit worden vaak ten onrechte door elkaar gebruikt, maar bij een monochrome foto wordt alles in het kader weergegeven in tinten van één kleur. Dat kan elke kleur zijn, maar meestal is het grijs of sepia. "Wat wij als zwart-wit beschouwen, zijn meestal grijstinten," legt Chris uit, "omdat deze een hele reeks kleurdiepten binnen grijs bevatten." Er zijn bepaalde scènes die bijzonder geschikt zijn voor monochroom - en dat zijn precies de scènes waar de blik van Chris van nature door wordt aangetrokken. Ze kunnen texturen of schaduwen hebben die een interessant toonbereik opleveren – halfbeschaduwd zonlicht in een bos, de ruwe patronen in rotsen of het kabbelende water van een rivier.

Maar minimalistische, bijna grafische foto's kunnen ook goed werken. "Ik denk dat monochroom minder beperkt is dan kleur, omdat het al behoorlijk abstract is, zodat je een stap verder kunt gaan met een foto zonder dat hij er vreemd uitziet", zegt Chris. "Als ik een kleurenfoto sterk zou overbelichten, zou die er vreselijk uitzien." Maar bij monochroom kan overbelichting juist voor een fraaie, minimalistische stijl zorgen.

Chris werkte met de Canon EOS R6 met een Canon RF 24-105 mm F4-7.1 IS STM-lens, voor zoveel mogelijk flexibiliteit bij het kadreren van zijn foto's. De lenskeuze voor zwart-witfotografie is grotendeels hetzelfde als die voor kleur. Wat anders is, is de compositie van je foto. "In plaats van kleur te gebruiken om de aandacht van de kijker te trekken, gebruik je hooglichten en contrast. In het menu Picture Styles kun je een stijl met de naam 'monochroom' selecteren. Hierin vind je een ander menu waarin je alles kunt aanpassen, van scherpte tot contrast", adviseert Chris. "Je kunt ook een filter in de camera toevoegen dat verandert hoe de camera reageert op verschillende kleuren, zodat alles wat rood, groen, blauw, geel of oranje is, donkerder wordt." Chris gebruikt zelf het rode filter vanwege de manier waarop dit de lucht en bladeren in landschappen donkerder maakt, zodat ongewenste afleidingen verdwijnen.

Als je een Canon EOS R System-body met EF- of EF-S-lenzen gebruikt, kun je met de vattingadapter EF-EOS R met drop-in filter ook een drop-in ND-filter (Neutral Density) of een polarisatiefilter gebruiken om je landschappen tot leven te brengen.

De foto's die je met de Canon EOS R6 met Picture Styles maakt, worden opgeslagen als gecomprimeerde JPEG-bestanden. Als je echter RAW-opnamen maakt, worden in de bestanden alle gegevens bewaard die door de camera worden vastgelegd. "Het voordeel van werken met RAW-bestanden is dat ik meer informatie krijg bij het bewerken", zegt Chris.

Bij zijn dagelijkse werkzaamheden fotografeert Chris vaak in kleur. "Ik heb met verschillende fotografen gesproken en het lijkt erop dat degenen die niet kleurenblind zijn het gemakkelijker vinden om zwart-witfoto's te maken als ze het scherm van de camera op monochroom instellen, terwijl fotografen die wel kleurenblind zijn liever in kleur fotograferen", merkt hij op.

"Goed advies dat iemand mij al vroeg gaf voor het bewerken van zwart-wit was om in eerste instantie altijd iets te ver te gaan", zegt Chris. "Wanneer je een schuifregelaar in je postproductiesoftware verplaatst, wordt er een venster weergegeven waarin de afbeelding er mooi uitziet. Als je de regelaar nog verder verschuift, ziet de foto er niet goed uit; verschuif je hem niet ver genoeg, dan schiet hij tekort", vervolgt hij. "Maar als je bij het begin al te veel hebt gedaan en het dan terugbrengt, dan is het eindresultaat vrijwel het beste waar je mee weg kunt komen."

Verrassend genoeg kan kleur een heel belangrijk hulpmiddel zijn bij het bewerken van monochrome foto's. "Wanneer je je foto's in je bewerkingssoftware in zwart-wit omzet, krijg je toegang tot schuifregelaars voor kleurkanalen", legt hij uit. "Omdat kleur een hulpmiddel kan zijn om voor contrast te zorgen, kun je bij het bewerken bepalen waar kleur die rol speelt en in plaats daarvan tonaal contrast tot stand brengen."

Er zijn meestal zes kleurschuifregelaars, afhankelijk van je software, en elke schuifregelaar beïnvloedt de luminantie van een ander kleurkanaal. In een landschapsfoto kun je bijvoorbeeld de tint van de lucht wijzigen met de schuifregelaars voor blauw en aqua, en de tint van de begroeiing aanpassen met de schuifregelaars voor geel en groen. De schuifregelaar voor rood kan handig zijn bij gebouwen van baksteen, terwijl de schuifregelaar voor oranje kan helpen om huidtinten in portretten te verbeteren.

"Het moeilijkste scenario om mee te werken is waarschijnlijk stenen naast gras", legt Chris uit. "Wanneer je dat omzet in monochroom, kan het resultaat eruitzien als een mengeling van middentonen, waarbij geen van beide er echt uitspringt. Als je in de bewerkingssoftware de helderheid van het groene en gele kanaal verandert, blijven de stenen hetzelfde, maar wordt het gras helderder. Met bloemen kun je de kanalen gebruiken om tinten in verschillende delen van de plant van elkaar te scheiden."

In gevallen waarin Chris een pure zwart-witfoto heeft gemaakt, stelt hij zijn printer in op 'grijswaarden', maar print hij meestal in kleur.

"Ik heb de neiging om tijdens de postproductie subtiele tinten op mijn foto's toe te passen en dan print ik de foto's meestal in kleur", zegt hij. "Ik verhoog het belichtingsniveau dan met ongeveer een halve stop. Als je een foto op het scherm bekijkt, ziet die er namelijk altijd helderder uit dan wanneer je hem als print ziet."

Chris gebruikt graag een effect met gesplitste tinten, waarbij een andere kleur wordt toegepast op de hooglichten en schaduwen. "Ik maak de hooglichten wat warmer en de schaduwen koeler. Dat helpt echt om de foto te verbeteren."

Een compacte A3-printer zoals de Canon imagePROGRAF PRO-300 is ideaal voor het maken van hoogwaardige monochrome prints.

Dus als experimenteren met monochrome fotografie je aanspreekt, hoe kun je dan het best beginnen? "Oefen met bloemen", stelt Chris voor. "Bloemen hebben veel subtiele texturen en verschillende kleuren om mee te spelen. Als het je lukt om bloemen er natuurlijk te laten uitzien in monochroom - ondanks dat de kleur heel vaak juist bepalend is voor een bloem - kun je de dingen die je hebt geleerd ook op al het andere toepassen."

Veel van de meest iconische foto's uit het verleden zijn zwart-witfoto's: de dramatische landschappen van Ansel Adams, empathische portretten van Dorothea Lange of levendige straatscènes van Henri Cartier-Bresson. Deze beeldmakers waren niet kleurenblind, maar werkten met de hulpmiddelen die beschikbaar waren voordat kleurenfotografie mogelijk werd. Desondanks zagen ze de wereld anders en begrepen ze wat ze konden doen met de patronen, de complexiteit en de verschillende tinten grijs.

Met de opties voor monochrome foto's in je digitale camera kun je hetzelfde doen: bekijk je omgeving vanuit een ander perspectief en interpreteer wat je dan ziet op nieuwe manieren.



Geschreven door Rachel Segal Hamilton