Documentaires maken: een stapsgewijze gids voor filmen als een professional

Iedereen heeft een verhaal te vertellen – en wat is een betere manier om dat van jou te delen dan via een hoogwaardige videodocumentaire, gemaakt met een Canon EOS-camera? Canon Ambassador en bekroonde filmmaker en fotograaf Joel Santos heeft een passie voor het ontdekken van fascinerende verhalen en deze op het scherm tot leven te brengen. Hij heeft meer dan 50 televisiedocumentaires gemaakt en geproduceerd, zowel in zijn geboorteland Portugal als over de hele wereld. Hier deelt hij zijn beste tips voor liefhebbers die hun eigen documentaires willen maken.

De makkelijkste manier om te beginnen met het maken van documentaires is door een verhaal te vertellen dat dicht bij huis ligt en dat je na aan het hart ligt. Joel stelt voor om te praten met familieleden en hen te vragen naar hun verleden. "Als het om oudere mensen gaat, vraag dan hoe het was toen ze zo oud waren als jij bent, of naar een avontuur dat ze hebben beleefd", zegt hij. "Het kan ook iemand zijn die in een andere stedelijke of landelijke omgeving woont dan jij." Aangezien het leven voor de meesten van ons het afgelopen jaar zo anders is geweest, zou dat een aangrijpend verhaal kunnen worden.

"Je moet iets vinden dat je nieuwsgierigheid prikkelt en ervoor zorgt dat je meer wilt weten. Wanneer dat gebeurt, is er een verhaal te vertellen. Ik vind het erg leuk om documentaires te maken op basis van de ervaringen van vrienden en familie. Sommige mensen zeggen dat documentaires niet persoonlijk mogen zijn, maar ik zeg: waarom niet? Als je een uitgesproken mening hebt over iets dat echt aansluit bij wie je bent, dan is daar een documentaire over te maken."

Locatie en belichting zijn de bouwstenen voor elke documentaire, maar je hebt geen exotische locatie nodig om een verhaal te vertellen. "Het gaat niet om een pittoreske achtergrond, want elk verhaal is fundamenteel verbonden met de plaats waar het zich afspeelt", legt Joel uit. "Je neemt een documentaire op, dus het is belangrijker om trouw te blijven aan waar het verhaal zich afspeelt, of het nu iemands huis is of een kantoorgebouw.

"Net als bij foto's moet je erop letten waar alles in de scène staat", voegt hij eraan toe. "Kloppen de kleuren? Komt er een elektriciteitspaal uit iemands hoofd? Ook al zet je het verhaal niet actief in scène tijdens het opnemen van documentaires, je moet toch aan de compositie van je opnamen blijven denken. Zijn ze effectief als alle elementen van de scène zijn samengevoegd?"

Voor Joel is licht het belangrijkste element waar je op moet letten bij het maken van video-opnamen, net zo belangrijk als bij het maken van foto's. "Het licht geeft vorm aan je onderwerp, je locatie en alles wat daarbij ontstaat. Alles komt samen in de magische rechthoek van een scherm, waardoor kijkers worden aangetrokken en willen kijken."

Maar vergeet niet dat je met alle Canon-apparatuur levendige beelden kunt maken, waar je ook bent. Het is prima om natuurlijk licht te gebruiken, om tegenlicht te gebruiken bij een onderwerp of diepe schaduwen te maken voor een extra mysterieus gevoel.

De sleutel tot effectief verhalen vertellen is altijd te bedenken hoe individuele opnamen later zullen samenwerken. Dit is iets dat je gemakkelijk kunt oefenen, zelfs als je net begint met het opnemen van documentaires thuis. "Je hebt een opname nodig die laat zien waar de actie zich gaat afspelen", zegt Joel. "Daarna moet je het onderwerp presenteren – de opname van het gezicht, het halve lichaam, het hele lichaam, de persoon in de context van diens omgeving en daarna overgaan tot de actie en reactie waarbij je de armen en gebaren laat zien. Denk tijdens het maken van opnamen na over hoe de verschillende scènes in elkaar overgaan wanneer je alles samenvoegt. Het is ook noodzakelijk om de samenhang in het oog te houden – het kan gebeuren dat je verschillende opnamen maakt die elkaar in de documentaire opvolgen."

"Elk goed verhaal heeft een climax nodig. Een documentaire is het best wanneer hij een einde heeft waarbij de kijker het gevoel krijgt beloond te zijn. Het is anders dan video's maken voor Instagram. Je maakt niet een documentaire om 'likes' te krijgen. Je moet de mentaliteit van een journalist hebben en trouw blijven aan het onderwerp en de locatie."

Joel is van mening dat je als beginnende documentairemaker zo origineel mogelijk moet zijn. "Zelfs als een verhaal zelf niet origineel is, is de manier waarop jij het ziet wel uniek. Concentreer je daarop en wees gewoon jezelf, in plaats van dat je de stijl van iemand anders probeert na te bootsen.

Het is ook de moeite waard om diep te graven. Is er iets speciaals aan de persoon die je filmt? Dat soort elementen maken een documentaire bijzonder, dus het gaat erom dat je je open opstelt, je in je onderwerp verdiept en uitzoekt wat er zo fascinerend aan diegene is."

Voor Joel is beweging ook een essentieel hulpmiddel. "Als het een statische scène is zonder beweging, verliest de kijker snel zijn interesse. Je moet een gevoel van voortgang overbrengen, het gevoel dat de tijd verstrijkt en voorbij gaat.

"Het is altijd goed om vanuit verschillende hoeken te werken. Gebruik je fantasie. Blijf niet op één plek staan, maar beweeg gerust rond terwijl je opnamen maakt", vervolgt hij. "Als er twee mensen in een scène zitten, kun je door je opnamepositie te veranderen de actie en reactie vastleggen en de verschillen in perspectief versterken." De meeste recente Canon-camera's hebben een zeer effectieve elektronische beeldstabilisatie voor video-opnamen, zodat je geen statief nodig hebt om storende cameratrillingen te voorkomen.

De Canon EOS R5 en EOS R6 hebben sensorstabilisatie die bewegingen in de camera tegengaat. Zoomlenzen kunnen ook een krachtig hulpmiddel zijn om de brandpuntsafstand tijdens het maken van opnamen te wijzigen, net als lenzen met ingebouwde IS en STM waarmee je tijdens video-opnamen vrijwel geluidloos kunt scherpstellen.

"Als je regelmatig van opnamepositie wisselt, kan je dat een gevoel van ritme geven", voegt Joel toe. "Zonder veranderingen in de kijkhoeken is een documentaire minder rijk. Filmen is net als koken – soms moet je dingen een beetje door elkaar gooien."

"Canon-camera's zoals mijn Canon EOS R5, maar ook meer betaalbare modellen zoals de Canon EOS M50 Mark II, Canon EOS 850D en Canon EOS RP, hebben Dual Pixel CMOS-autofocus, wat heel goed werkt voor het opnemen van video's, en waarmee je soepel van het ene gebied in beeld naar het andere kunt overschakelen. Ze hebben ook Servo AF voor video, waarmee bewegende onderwerpen in het frame continu kunnen worden gevolgd."

Joel benadrukt echter dat elke techniek die je gebruikt het verhaal moet verbeteren. "Gebruik nooit een techniek alleen om het maar te gebruiken. Als je de aandacht van de kijker op een bepaald iets wilt vestigen, is focus een van de belangrijkste dingen. Voor een visser zou je kunnen scherpstellen op een vis in een net, en dan het focuspunt verleggen naar het gezicht van de visser om de reactie te laten zien."

Als je begint, raadt Joel aan het gebruik van het diafragma onder de knie te krijgen om verschillende filmische effecten te creëren. "Samen met licht en sluitertijd, bepaalt het diafragma de scherptediepte. Met een groot diafragma [lage f-getallen] kun je de aandacht op het onderwerp richten door de achtergrond onscherp te maken", legt hij uit. "Kleine diafragma's geven je een grote scherptediepte, voor als je objecten dichtbij en ver weg tegelijk scherp wilt houden.

"Wat sluitertijden betreft, is de ideale snelheid meestal het omgekeerde van tweemaal de beeldsnelheid. Dus als je opnamen maakt met 25 frames per seconde, kun je het beste een sluitertijd van 1/50 instellen. Als je een kortere sluitertijd gebruikt, lijken bewegende voorwerpen eerder schokkerig dan vloeiend te bewegen. Als je bij helder licht opnamen maakt, moet je een voldoende lange sluitertijd inschakelen met het diafragma dat je wilt gebruiken, en een ND-filter ('Neutral Density') op de lens zetten. In een donkere omgeving kan het goed werken om een langere sluitertijd te gebruiken, want daarmee versterk je de bewegingsonscherpte en voorkom je dat je een hoge ISO-instelling moet gebruiken die de beeldkwaliteit kan verminderen."

• Een creatieve openingsscène trekt de aandacht en verankert je documentaire op de plaats waar hij wordt gemaakt. Hier monteert Joel een camera op de motorkap van zijn auto en gebruikt hij de gratis Canon Camera Connect-app op zijn smartphone als afstandsbediening, waarmee hij de scène introduceert bij de kijker. De volgende stap is het introduceren van de hoofdpersoon van de film op locatie.
• Als je bewegende mensen filmt, is gezichtsdetectie met autofocus ideaal om ze scherp te houden terwijl ze bewegen en ervoor te zorgen dat ze het belangrijkste onderwerp van aandacht zijn. Gebruik een vrij hoge Servo AF-snelheid om de beweging bij te houden. Het tegenovergestelde geldt wanneer je het focuspunt verlegt van het ene gebied van een scène naar het andere. Dit punt kan worden benadrukt door een geringe scherptediepte te gebruiken, waardoor de achtergrond vervaagt. Schakel deze keer over op een lagere Servo AF-snelheid voor een vloeiende overgang.
• Ga er niet van uit dat, omdat je video-opnamen maakt, er automatisch beweging in de opname zal zijn. Om de aandacht van de kijker vast te houden bij het filmen van statische voorwerpen, creëer je beweging door te kantelen of te pannen. Je kunt zelfs kantelen en pannen combineren om een interessant draaiend bewegingseffect te creëren.
• In scènes met hoog contrast bestaat het gevaar dat heldere hooglichten wit worden en donkere schaduwen zwart worden. Gebruik de HDR-opnameoptie (High Dynamic Range) van Canon voor een evenwichtigere algehele belichting, waarbij hooglichten worden benadrukt en schaduwen worden versterkt. Een andere goede manier is het gebruik van een circulair polarisatiefilter. Hiermee kun je ongewenste reflecties verminderen en kleuren versterken, terwijl de vermindering van de lichtoverdracht door het filter het gebruik van grotere diafragma's mogelijk maakt en al te korte sluitertijden voorkomt.
• Beperk je tot slot niet tot pratende hoofden. Net als elke andere film moet een goede documentaire tempo en ritme hebben. Verander je positie om vanuit verschillende hoeken opnamen te maken, of maak optimaal gebruik van Canon's Movie Digital IS om cameratrillingen bij opnamen vanuit de hand tot een minimum te beperken. Dit geeft je de vrijheid om tijdens de opnamen rond te lopen, in plaats van op één plek te moeten blijven. En het blijft niet bij opnamen - creatieve bewerking en de manier waarop je tussen opnamen knipt kunnen een extra laag drama en aandacht toevoegen.

Houd deze tips in gedachten de volgende keer dat je met je camera een meeslepend verhaal wilt vertellen, en je bent in een mum van tijd een meesterlijk documentairemaker.

*Alleen beschikbaar in geselecteerde talen.



Geschreven door Matthew Richards